रविवार, ८ मे, २०११

दुपार


झोपाळा हलतो. वारा वाहतो.
बाभळीचा काटा उन्हाने तापतो.
पाचोळ्यातून खुसपूस
क्षणभरच आणि शांत…
स्तब्ध मुखातून, जीभ लवलव.
चिरकाच्या हाळ्या, दगडावरून घराकडे
कानाजवळच उडताहेत,
म्हाताऱ्या लिंबाच्या चिरफाकळ्या.
सुन्न दुपार, कानात हुशार कुई…

आंब्याचा रस टेबलावर,
कूलरची हवा अंगावर.
वाढलेल्या शरीराला वेढलेला पसारा
पाचोळ्याचा जीव पाचोळाच उरलेला.

रविवार, १ मे, २०११

BIPOLAR


रस्ता असा चालता चालता घड्याळाकडे नि तिथून नजर रस्त्याच्या उन्हात तळपत्या टोकाकडे जाते, त्यापुढे समुद्र. डोक्यावर सुर्य. गोलाकार डोक्याच्या पाठीमागून ढगाकडे tangent टाकला की तो सुर्याच्या मध्यबिंदूला छेदणारा. पावलं थकतात नि मनाचा गोळा छातीला जड होतो. डोळे मुद्दाम बारीक करून अंतर कमी होतंय का ते मेंदू एकदा तपासून पाहतो. डाव्या हाताला वडाचं झाड, उजवी काख डाव्या हाताने खाजवणाऱ्या मांडी घालून बसलेल्या पन्नाशीच्या खुरट्या दाढीच्या काकासारखं. रस्ता…झाड. सुर्य…सावली. थांबूयात का थोडं? वाटतं हे खरं. रस्त्याच्या टोकाला कुणीतरी वाट पाहत थांबलंय ही जाणीव चालायला सुरूवात केल्यापासूनच आहे मला. कोण थांबलंय खरं? त्याचं मूळ मनात कितवर गेलंय आत याची कल्पनाच उथळ आहे फ़ार पण. वड.
      रस्त्याची सुरूवात होऊन फक्त २ मैल झालेत. २ मैल…म्हणजे अंतर कापलं ते ही एक चतुर्थांश! अजून ३ बाय ४ चा रस्ता आ वासून पडलाय. सावली इतकी प्रेमळ वाटते की तिथे बसण्यापेक्षा तिच्या आत आत जाऊ वाटतं. अंग आखडून बसलो की आजूबाजूला पडलेले ऊन्हाचे तुकडे चावत नाहीत अंगाला. भिती वाटते त्यांची! मी जाऊ शकतो का रस्त्यावर पुढे? मी एवढा रस्ता कसा काय पुर्ण केला? नाही बाबा, नाही जमत हे आपल्याला! त्या टोकाला कुणी या टोकाला कुणी, मधे मी एकटा…एकटा? मुद्दामुनच सोडलेला. हा कोंडमारा असह्य आहे. मला टाकून दिलं लोकांनी, आवडत्या जागांनी नि चंद्र-सुर्य-समुद्राने!! डोळ्यातला पाऊस थांबता थांबत नाही…उपाय एकच दिसतो…वडाची डावीकडे उन्हात पसरलेली एकुलती एक फांदी नि तिच्यावरच्या जाडयाभरड्या दोरखंडावर फास घेऊन वाळत पडलेलं एक प्रेत. अंगात ताकद नाही; मन तेवढं निर्ढावलेलं नाही की बाकीची सगळी व्यवस्था करेल…त्याला फक्त त्या कल्पनेतच रमायला आवडतं. डोळ्यांसमोर चार रानकुत्री हरणाचं एक पाडस पकडतात, ते वेदनेनं किंचाळतं, पाणी इथे पाझरतं. त्याच्या शरीरावर ओरबाडणं, लचके इकडे मनाचे तुटतात. तळहातांनी डोळे पुसून तळहात ओले नि डोळे लाल झालेत, बाकी वेळ हवा तसा चाललाय पुढे…
      दुपार ढळत आलीय. पाय जोर करून शरीराला तोलत उठवतात. अंगातलं पाणी संपेल असंच रडत राहिलं तर ही जाणीव होते नि वळलेली वाट रस्त्याला लागते पुन्हा हळूहळू. दहा-वीस पावलं अंतर निवांत जातं. मन आकाशासारखं निरभ्र होतं…किंचीत जांभळसरही. रस्ता अर्धा कापला जातो…संध्याकाळ आता शरीराने छान भरलेली दिसते. आकर्षक नि स्पर्श करावी अशी. त्या स्पर्शाने काय होणारेय तसं खास? हा प्रश्न त्यावेळी जन्मच घेत नाही, हे अनुभवलंय मी कित्येकदा! ती केशरी नि जांभळट दिसू लागते. कपाळावरती घामाचे चार थेंब थेट पायाच्या नखाच्या प्रवासाला निघतात. रस्त्याचं टोक हातभर लांब दिसू लागतं, अशे चार रस्तेतरी आरामात कापेन मी न थांबता असं छातीतलं मन आनंदाने ओरडतं. रस्त्याच्या टोकावर परिचित हात दिसू लागतो…अंगात प्रचंड ताकद आहे या अभिमानाने मी भरभर चालू लागतो. रस्ता संपतो, हवं ते मिळतं…पण आता काय करायचं? कोणता रस्ता पार करायचा? या विचारात मी अस्वस्थ होऊन नुस्ता सैरभैर पाहत राहतो. दरी नि शिखरांचा रस्ता सपाट कधी होणार, याची सध्या वाट पाहतोय!

शुक्रवार, १८ फेब्रुवारी, २०११

जेट़्टी, जर्मन, जपानी नि समुद्रावरच्या रात्री


मायाबंदरच्या गावात फिरताना कुठल्यातरी ओळखीच्या गावात फिरल्यासारखं वाटतं. छोटंसं गाव. गरजेचं सर्व काही मिळतं इथे. रोटी, कपडा, मकान इतक्याच गरजा आहेत ना? नाही नाही! एवढंच कसं? Mobile range, internet access हवा मगच research होणार ना!! मायाबंदरच्या जेट़्टीचं नाव आहे जर्मन जेट़्टी. जपानी लोकांच्या खुणा अजून आहेत इथे. परवाच लहान लहान मुलांना खड़्डा खोदताना जपानी लोखंडाचा बॉंब सापडला! मला या गावात फिरायला आवडतं. गावाच्या दोन्ही बाजूच्या समुद्रानं गावाला बरोबर कोंडीत पकडलंय, हे romantic नाहीये का?
दोन दिवसांपासून आम्ही सगळे इथेच आहोत. पुढे कुठे कुठे नि का जायचंय मला कल्पना नाही. दिवसभर आम्ही project मधल्या महत्त्वाच्या व्यक्तींना भेटतो नि परत तळावर येऊन कामं करत बसतो. तो Rest house मागचा समुद्र बघून मी हावऱ्यासारखा फोटो काढत बसतो त्याचे दररोज. घर दुरवणारी हीच गोष्ट सकाळच्या उन्हात स्वर्गाहून छान भासते, हेच काय ते दु:खंय मला!
आम्ही चौघं आहोत. मी, लला (माझा कलिग), राजन (SACON मधला अजून एक SRF) नि शिरीष. चालीस एक नि इंटरव्हूव आयलॅंडवरचे swiftlet camps होतील काही दिवसांतच. Rest house मधल्या Nature Information Centre मधे मी अंदमानचा नकाशा कितीतरी वेळा सतत डोळ्याखालून घालतो, मला काहीच लक्षात राहत नाही त्यातलं. मी कुठे आहे ते दिसतं, कळतं…पण त्या नकाशात फक्त अंदमान नि निकोबार आहे…माझा उरलेला भारत कुठंय?? मी वीतभर तरी अंतर मोजलं असतं महाराष्ट्रापासून माझ्या राहण्याच्या जागेपर्यंत!
दिवसभर काम करून भरपेट जेवण करून आम्ही चौघे रात्री जर्मन जेट़्टीपर्यंत चालत येतो. छान वारा वाहतो. शिरीष त्याच्या Ph.D. च्या आठवणी सांगतो, project मधल्या कितीतरी महत्त्वाच्या गोष्टी सांगतो. एक scientist म्हणून माणसानं कसं जगावं? या प्रश्नाचं उत्तर मला सुटत नाही. जेट्टी मधे पोलीस दलाच्या मोटार बोटी असतात. तुरळक लोक असतात. शांत समुद्र असतो; मधेच माशांच्या आवाजामुळे हलणारं, डचमळणारं पाणी असतं. माझी रात्र किती गुंडाळली जाते, कल्पना नाही…ती गुंडाळत जाते नि मी चुरगळत राहतो आतल्या-आत. सुंदर गोष्टी एकट्यानं पहायचा शाप लागलाय का मला?
समुद्रावरच्या रात्रीला कोण येतं जातं याचा पत्ता असतो का?   

बुधवार, ९ फेब्रुवारी, २०११

मायाबंदर


सकाळी सकाळीच पोर्ट ब्लेअर सोडलं. भलामोठ्या बोटेत बसून मायाबंदरकडे. नकाशात पाहिलं होतं मी पुर्वी. उत्तरेकडे. North Andaman. अंदमानचे तीन प्रमुख भाग आहेत: उत्तर, मध्य नि दक्षिण/ little अंदमान. मायाबंदरकडूनही काहीच अपेक्षा नव्हत्या माझ्या. खेड्यापेक्षा काय जास्त असू शकतं? याचाच विचार करत राहिलो. तो समुद्र, बेटं सारं एका बाजूलाच राहिलं. बाहेर येऊन उभा राहिलो तर दूर जाणारी जेट़्टी दिसते…मग हळूहळू काहीच दिसत नाही; समुद्राची एक किनार तेवढी उरते. ती पाहून काय काय अर्थ लावत बसायचे मी? तिथे किती आकार रेखाटत रहायचे? उजव्या हाताला झाडांनी भरगच्च काठ दिसतो तो ही दूरवर. तो शेवटपर्यंत साथ सोडत नाही; मी काठ सोडून गेलोय असं वाटत नाही इतकंच. त्या काठावरून बसचा रस्ता आहे मायाबंदरला जाण्यासाठी…
माझ्या उदासीला चीर पाडत जाणारी समुद्र-गरूडांची जोडी किंचाळत जाते. मी आत मधे जाऊन सीटवर डोळे मिटून पडतो. शांतता कधी कधी किती बोलकी असते. नाही?
दुपारी एकच्या सुमारास मी मायाबंदरला पोहोचतो. गाव शांत वाटतं. मनात बसतं. खेडं नसतं ते गाव असतं, बऱ्यापैकी मोठं असतं. मला नक्की काय हवं काय नको तेच कळत नाही कित्येकदा. झोपायला मऊ गादी हवी की कुणाशीतरी बोलायला फोन असावा? अंगावर पांघरूण हवं की गावात पोस्ट-ऑफिस हवं?
मी forest rest house मधे उतरतो नि गावार फेरफटका मारून येतो. माझा PI माझी काही लोकांशी ओळख करून देतो. Rest house शेजारचं पोस्ट-ऑफिस पाहून मी आनंदून जातो. तो माझ्या internet facility ची सोय करून देतो. माझ्या अनिश्चिततेच्या चिंतेला किती तो आराम! फोन आहे; पैसे काढण्याचं मशिन आहे; पोस्ट-ऑफ़िस आहे; इंटरनेट आहे. याहून अजून काय luxury असू शकते?? 
पुढचे कितीतरी दिवस मी जमिनीवरच स्लिपींग बॅग टाकून झोपतो. दुसऱ्या दिवशी सकाळी एक वळवळ दारातून आत-आत बॅगकडे सरकताना माझा PI बघतो. साप. खाड़्कन जाग येते. बाकी काहीच होत नाही; आपसूकच कॅमेरा बाहेर येतो. एक डोळा अजून झोपलेलाच असतो दुसरा कसाबसा उघडलेला असतो. पहिले तीन-चार shots पार आंधळे जातात (camera सुरूच नसतो. मेंदू तरी कुठे सुरू असतो?!) 
मग पार त्या सापाचं व्यवस्थित photo session होतं. Andaman Wolf Snake. सकाळ झालेली असते; ऊनं येऊ घातलेली असतात. समुद्र शांत असतो. Rest house च्या परसात शांत पहुडलेला असतो.
मायाबंदर माझ्या मनात घर करू लागलेलं असतं…

मंगळवार, ८ फेब्रुवारी, २०११

अंदमान_१


काय हे किती दिवस काही लिहीलंच नाही…
अंदमानात येऊन महिना उलटून गेलाय. माझं काम सुरू होऊनही कित्येक दिवस झाले. पण मी अजून काहीच लिहीलेलं नाहीये…
अंदमानात आलो ते ३० डिसेंबरच्या दिवशी. रात्रभर चेन्नईच्या विमानतळावर नि सकाळी डोळे उघडतो तर बेटं, धुकाळलेला की ढगाळलेला समुद्र. छोटी छोटी खेडी, पाडे म्हणावेत अशी एकमेकांना बिलगलेली घरं, नारळाची झाडं. वाटलं, संपलं इथच आता अंदमान. इतकंच काय ते दिसणार सगळीकडे. जास्तीत जास्त पोर्ट ब्लेअरवर काही दुकानं वगैरे. पण प्रत्यक्षार तसं काहीच नाहीये. हवं तसं मनासारखं सुंदर वाटावं असं पोर्ट ब्लेअरही नाही, हे ही तितकंच खरं. Airport वर उतरलो रिक्षातून थेट लॉजमधे. मग थोडा बाहेर पडलो कानोसा घेत. छान मोठे रस्ते, चौकाचौकात लेडी ट्राफीक पोलिस. शिस्तीत चालणारा कारभार. Cars, trucks, rikshaw सारं काही आहे. एवढं पेट्रोल/डिझेल कुठून येतं?? दूरवर ते Mainland दिसतंय का? तिथून. Mainland म्हणजे तोच तो…अंदमान सोडून उरलेला भारत, ज्याची आठवण खोलवर रूजलीय आत मनात. दोन दिवसांची ओळख नि पुढचे सारे दिवस…अगदी आजही अंदमान परकंच वाटतंय मला! हा भारताचा तुकडा आहे का? राजकीय दृष्टया असला तरीही…? मला नाही वाटत. फिरत फिरत सेल्युलार जेलकडे आलो. जबरदस्त मोठं धूड आहे ते. समोर समुद्र खळाळतो. हे सारं आता पाहताना आश्चर्य वाटत असेल खरं पण पुर्वीच्या काळी भितीशिवाय कोणती भावना निर्माण केली या प्रदेशानं भारतीयांच्या मनात??
एवढं मोठं ते पोर्ट ब्लेअर. बंगाली, तमिळ, रांची (मुळचे छत्तीसगढ्चे राहणारे) नि करेन्स (थाई नि इंडोनिशयन लोकांचं ब्रीड) या लोकांचा भरणा सगळा! इथले aboriginals कुठे आहेत? Great Andamanese, Jarawas, Sentinels वगैरे लोकं. कुणी म्हणतं ग्रेट अंदमानीज आता फक्त ४० उरलेत त्यातले काही सरकारी नोकरीत आहेत. जरवा लोक बरेच आहेत. आफ्रिकन जमात. कपडे घालत नाही! तिला protection आहे, जसं Schedule I प्राण्यांना असतं ना तसं!! मी अजून तरी पाहिले नाहीत; पण दिसतात बरेच…त्या area त अजून जास्त जाणं नाही झालं माझं. अंदमानच्या south west ला Sentinel island आहे तिथे हे सेंटिनल्स राहतात. तिथे कुणी जात नाही; गेलं तर माघारी येत नाही! Helicopters वरही भाले फेकले जातात. काठाला डुंगी टेकली की पाय जमिनीवर टेकायच्या अगोदरच भाले आरपार झालेले असतात. हे ही सारं इतरांकडून ऐकलेलं…पण reliable sources कडून. प्रत्यक्ष अनुभव नाही!
पोर्ट ब्लेअरला almost सर्वकाही मिळतं. Rate थोडा जास्त असतो पण मिळतं सारं. प्रचंड प्लास्टीक कचरा कुठे जातो? त्याच त्या अथांग समुद्रात…जातो तिथे नि या त्या सुंदर सुंदर islands च्या किनाऱ्यावर लागत राहतो! एका दिवसात पोर्ट ब्लेअरमधेही बरंच काही पाहिलं मी.
दोन मित्र भेटले. मराठी. Scientists. Corals नि Dugong (समुद्र-गाय) वर काम करणारे. एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवते; इथल्या scientific community मधे जवळपास ७०-८० टक्के मराठी लोकं आहेत. अभिमानाची गोष्ट आहे; नाही का?? ती रात्रही अशीच गेली. हुरहुरीत. किती दूर ते उरलं माझं राज्य…लोकं…भाषा.
जेलपासून जवळच मोठं ठोक्यांचं घड्याळ आहे. त्याच्या एका-एका ठोक्यात त्या तुरूंगाचं एकटेपण मन कातरत राहिलं रात्रभर…      

शुक्रवार, २९ ऑक्टोबर, २०१०

मैत्रिणीचा गाव

माझ्या मैत्रिणीच्या गावात बांधावर उगवलेल्या गवतात वाट काढणाऱ्या शेळ्या नि काठी मानेवर टाकून बीटल्सची गाणी गुणगुणत चाललेला मेंढपाळ. लहानपणापासून आकाश वेढायला वेडं झालेलं एक अतिउंच अतिविचित्रसं झाड. त्याचं सारं लक्ष एकट्या आकाशाकडे नि अंगाखाद़्यावर लगडलेली फुलं-फळं-पानं-झोपाळे…साऱ्यांसाठी ते अनभिज्ञ! बांधावर एकटीच बसलेली ती गोगलगाय नावाची संथ गुंडाळी. किती निक्षून बघतीय; तिला रस्ताच माहिती नाही…जायचंय कुठे ते! एक सुंदरसं तळं नि तळ्याशेजारी ते तेजोगोल झाड. त्याचं स्थानही तसंच अढळ. त्यावर सुगरणींची घरटी. वाऱ्यावर निवांत लगडलेली. वादळाची-पावसाची-ऊनाची नि कुणाकुणाचीच भिती नसलेली. तळ्यात मासे, कासवं नि काठावरती कोवळं ऊन, गारगोटीसारखा वारा नि हवाहवासा वाटणारा एकांत! तो मैत्रिण चितारत नाही; हे फक्त आपण समजून घ्यायचं! मैत्रिणीच्या गावात आसमंतभरून गाणी नि हवं ते हव्या त्यावेळेस ऐकता येतं. ज्याला हवं ते! पाऊस नसताना ऐन भरात आलेला मोर पाहिलाय का कधी? मैत्रिणीच्या गावात आहे खरा.
मैत्रिणीच्या घरात कोंबड्यांची पिल्लावळ. चिवचिवाट नि कामं करून घराला डोकं टेकवून निजलेली बैलगाडी. अगदी तिच्या घरामागेच वारल्यांचे डोंगर. डोंगरावर मध्यभागी गणेशाचं देऊळ. नि नुस्ती नाचगाणी, भरल्या दुपारी! मैत्रिणीच्या गावात सुर्य नाही, ढगही नाहीत; नाही पाऊसही…हे फक्त आपण समजून घ्यायचं!
मैत्रिणीच्या गावात चक्रावलेला वावर; कुठं जायचं कळत नाही म्हणून एकाच ठिकाणी ठाण मांडून बसलाय खरा; पण आता गावाच्याच प्रेमात पडून हलण्याचं भानही उरलं नाहीये!

बुधवार, २० ऑक्टोबर, २०१०

      मी अरूणाचलमधे दहा दिवस काय केलं याचा अजूनही कित्येक लोकांना संशय आहे!! तसा मलाही थोडा आहेच म्हणा…मी बऱ्याच काही गोष्टी ठरवून गेलो होतो; त्यातल्या काही अंशत: पुर्ण झाल्या, बऱ्याच अपूर्ण राहिल्या नि अजून काही न ठरवलेल्या गोष्टींचीही भर पडली त्यात. मी इथून निघण्यापासून काहीतरी कुठल्यातरी प्रकारे document करायच्या प्रयत्नात होतो; बहुधा त्यामुळेच काही करू शकलो नाही. Document करायचेही किती मार्ग आहेत. फोटोग्राफी, लिखान, डायरी, व्हॉईस लॉग, व्हिडीओ लॉग. यातली प्रत्येक गोष्ट थोडीफार केली, त्यामुळे आता सगळी भेळ झालीय. पण ठीकंय मी सध्यातरी लिखान नि फोटोग्राफ्स publish करून माझ्या एकंदरीत ट्रिपबद्दल माहिती देऊ शकतो…
      अरूणाचलमधे तसं माझं काहीही काम नव्हतं; टाईमपास करणं, जंगलात भटकणं नि पक्षी-निरीक्षण करणं; झालंच तर मॉथिंगच्या कामात थोडी मदत करणं, इतकंच. जंगल समजून घेणं हेच काम होतं मला. ते चांगलंच झालं. आसाम सोडून माणूस एकदा का अरूणाचलमधे शिरला की शक्यता-अशक्यांतांचा नुस्ता प्रवास सुरू होतो. एकतर तिथे सेल्युलार नेटवर्क काम करत नाही. तिथलं लोकल सिम किंवा मग BSNL चं पोस्टपेड सिम तिथं काम करतं. Even आसाममधेही तोच सिन आहे; पण आसाममधे transport आणि इतर सोयीही उपलब्ध आहेत, अरूणाचलमधे तसं नाही. म्हणजे अरूणाचल मधे गेलो तर तिथल्या बऱ्यापैकी शहरांशिवाय STD इतर जास्त कुठे उपलब्ध नाहीत. पण काहीही असो; इतक्या दिवसांनंतर हे सेल्युलर फोनला सरावलेलं मन STD मधे चांगलंच घुटमळत राहिलं; कारणंही तशीच होती!
      अरूणाचल मधे रस्ते खराब आहेत; सगळेच नाही; पण अधे-मधे जर एखादा खराब पॅच लागला तर तो चांगलाच वेळ खातो. असा पॅच भालुकपॉंग ते सेस्सा च्या मधे लागतो; जवळपास दहा किलोमीटर्सचाच हा रस्ता पण तासभर तरी खातो. इथे बऱ्याच ठिकाणी मिल्ट्रीचे कॅम्प्स आहेत. त्यामुळे जरा बरं वाटतं. अरूणाचलवर मिल्ट्रीची चांगलीच पकड आहे, हे जाणवत राहतं. बऱ्याच गोष्टी आहेत, चांगल्या वाईट; पण एकंदरीतच अरूणाचल मधली लोकं प्रामाणिक वाटली.
लामा कॅम्प
      ईगलनेस्टच्या पायथ्याला हा कॅम्प आहे. सुंदर कॅम्प. तिथल्या लामामधे बसा किंवा केवली मधे, समोर दूरवर हिमाच्छादित शंकर पर्वत दिसतो. ‘लामा’, ‘केवली’ नि ‘शंकर’ पर्वत हे सगळे माझे शब्द आहेत; प्रत्यक्षात त्यांची नावं वेगळीच आहेत. ही नावं कुठून आली यामागची गोष्ट तशी काही गूढ नाहीये; ज्या-ज्या गोष्टीला जे-जे समर्पक वाटलं, ते नाव दिलं; बस्स इतकंच. लामाला थांबलो होतो, त्यावेळी थंडी वाढली होती. एके दिवशी पाऊसही झाला. जबरदस्त पाऊस. हत्तींचे चित्कार खालच्या दरीतून ऐकू यायचे नि मी दररोज आज इथून आवाज आला, आता इकडून आला असं म्हणत हरखून जायचो. लामाच्या आसपास बरेच पक्षी पाहिले. मी जे काही पाहत होतो, ते पुर्वी पाहिलेलंच नव्हतं; त्यामुळे माझ्यासाठी excitement नावाचा काही प्रकारच नव्हता उरला! हा प्रकार जरा वेगळाच असतो. ठीकंय. अरूणाचल मकाक पाहिले. हा एक दुर्लक्षिलेला प्राणी. इतके दिवस होता, पण ही मकाकची वेगळी जात आहे, हे कुणाच्या ध्यानात नव्हतं आलं! लामाजवळच बुगून लायोचिचला या नव्याने शोध लागलेल्या पक्ष्याची कोवळी शीळही ऐकली मी. लोकं जगभर फिरून या एका पक्ष्यासाठी इथे येतात, भरघोस पैसे खर्च करतात नि शेवटी हातातल्या बर्डलिस्ट मधे टिक करून निघून जातात; हा प्रकार काय असतो, हेसुद्धा नव्यानंच अनुभवलं.
      लामामधले तीन दिवस भारी गेले. पक्षीच पक्षी पाहिले नि रात्री कित्तीतरी प्रकारचे पतंगही पाहिले. पिकासो मॉथ नावाचा एक सुंदर पतंग पाहिला; त्याच्या पंखांवर झाडाच्या फांदीवर एक पक्षी बसलाय अशी नक्षी. हे कुणाला कळतं नि कोण बनवतं? की आपणच आपल्याला मुर्ख बनवत असतो?
बोंपूचा कॅम्प
     लामावरून बोंपूला गेलो एके दिवशी. बोंपू ईगलनेस्टमधे आहे. लामा बाहेर आहे अभयारण्याच्या. बोंपू समुद्रसपाटीपासून ३६०० मीटर उंच तर लामा २६०० मीटर. लामाच्या पायथ्याचं गाव (टेंगा) ९०० मीटर उंच. लामापेक्षा बोंपू भारी वाटलं. लामासारखी छान व्यवस्था जरी नसली तरी बोंपूचा कॅम्प पक्षी पाहण्यासाठी मस्त जागाय. बोंपूच्या कॅम्पवर भेकर (Barking deer) दिसलं, yellow throated martin (मुंगूसासारखा प्राणी), हत्ती, मलायन जायंट स्क्विरल नि फार सुंदर, निरागस असा दिसणारा ‘चिंटू’ (Tesia) पक्षी! हत्ती लांबून पाहताना फार छान वाटतं. निवांत चरत असतात बिचारे. बोंपूचा कॅम्प लामापेक्षा बऱ्यापैकी गरम होता; दोन दिवस छान कोवळी ऊनं पडत होती नि त्यामुळे फुलपाखरं नि पक्षीही दिसत होते बरेच. भुतान ग्लोरी नावाचं एक सुंदर फुलपाखरू पाहिलं तिथं…त्याची तर पुर्ण एक वेगळीच गोष्ट होईल; पण लिहायचा कंटाळा आहे!
सेस्सा
      सेस्सा हे छोटंसं खेडं. Population 110. सुंदर गाव. गावावर वळणावळणाने गेलेला बऱ्यापैकी रहदारीचा रस्ता. एका वळणावर काजूचं हॉटेल. या काजूमधला ‘ज’ हा ‘जहाल’ मधल्या ‘ज’ सारखा. ‘जहाज’ मधल्या ‘ज’ सारखा नाही! तिचं नाव काजल. सोईसाठी काजू. तिच्या त्या हॉटेलात एका कोपऱ्यात जागा बळकावून सकाळी सहाच्या कॉफीबरोबरचा माझा वेडसर माऊथ ऑरगन नि काजूचं लाडकं हॉटेलात घुटमळणारं शेळीचं पिल्लू! सेस्साच्या प्रेमात पडलोय मी. भुरळ पडलीय त्या गावाची. अशी भुरळ पाडणारी गावंच मुळात कमीयंत भारतात. जी क्षणभर छान वाटतात ती काही दिवसांतच नकोशी वाटू लागतात. सेस्साबद्दल मला तसं नाही वाटतंय. सेस्साला ऑर्किड सॅन्क्च्युरी आहे. तिथे मला ऑर्किड्स दिसले नाहीत पण. सेस्सामधे पिवळ्या गळ्याचा सरडा सापडला मात्र नि त्याचे छान फोटोग्राफ्सही मिळाले. सेस्साची आठवणही चांगलीच गडद आहे नि अजून काही दिवस तरी जाणार नाही मनातून.