गुरुवार, १३ ऑक्टोबर, २०१६

Amanush


I fell in love with Amanush when I was raped the eighteenth time. Scary this may sound; I have been raped seventeen times before. Amanush did rape me but I felt the love and passion while he was doing it. I know he loves me, but I never had feelings for him till it happened. By the way, I am a boy in my early eighteen; understood the meaning of ‘rape’ when it happened the fifteenth time.

All those seventeen incidents have a dark gray color where I see shadowy corners and white nail-marks, I hear outcries that should have cracked the skies, and I feel an unforgettable pungent stinking smell as if several penises stuffed in my alimentary canal are rotting inside. Men stripped me and mounted on me; they sucked me as if leeches; they bled me, and finally they went their way fully satisfied. No-one lost nothing, except me. I lost my relatives and friends. More than this, I lost courage, freedom, and sense of my sexual orientation. Getting raped was a regularity for me well before I hit puberty. I always thought that it is something that everyone does once one becomes an adult. I was raped five times in the year I hit puberty. Men tied me and took turns. There were six of them and this horrific thing continued for a year until they found another naïve boy. I never told this to my parents and friends. I never thought that this was serious until I learned what ‘rape’ actually means. When I told this to my friends they called me gay, some called me a coward. Most of them kept a distance from me. The cast down was even more depressing for me. I was broke; I was no-one’s responsibility. I was no-where though I was walking in the crowd that was marching on the default gateway of humane life. I failed to connect with the real world of love, romance and making love. I was a fool then, I am a fool now.

Amanush was in the gang that raped me the sixteenth time. He must be a year younger than me. While I was getting all the hell-like treatment he held my hand and his eyes spoke to me. He said, “Don’t worry. It’s a matter of a few minutes”. I don’t know whether Amanush was convincing me or to himself. I was totally drained off. After everyone was done, those bastards spit on me, they kicked me real hard in my testicles and left. Amanush untied me. He helped me get up and also provided a place to sleep over at his apartment. When I woke up the next morning, my whole body was aching. Amanush asked me to take rest while he went to attend some assignment. I was amazed to see how this boy had managed so much of finance on his own. I mean buying a three bedroom luxurious apartment in a metro like Chennai is not a joke. I had breakfast and slipped into the bathtub. I laid in the tube for an hour, thinking about life…thinking about Amanush. Why was he there yesterday? What was he doing? He is not the kind of person who will get involved with those bastards. I weakly remembered he was holding a rod in his hand. A black rod…perhaps a rod to bang me! Holy shit! Was he some sort of psycho? The very thought struck me like a thunderbolt. I jumped out of the tub and rushed out of his house.

Two months passed and I again became a victim. This time, it was a group of twenty youngsters. Some might have been younger than me! I was not the only one to get raped; there were four other poor souls like me. This was a coordinated crime. Each one of us was taken to separate rooms and raped brutally. They put cotton in my mouth and inserted a black metal rod in me. It was over in two hours. I was left in deep agony. The cotton in my mouth was wet with my saliva, mucus, and tears. For a nick of time, I lost consciousness. I faintly remember someone asking me to get up and get in the car. The next thing I remember, I was in a three bedroom luxurious apartment…not only me but all five of us! It shocked me to learn that I was in Amanush’s apartment. I saw glittering lights, but I did not have even a pinch of energy left in me to get up. The next afternoon, when I opened my eyes, I saw Amanush eating his lunch. I looked here and there and noticed that I was alone with Amanush in his apartment. Amanush saw me waking up. He came to me, sat on the bed and caressed me. He asked me if I am okay. It was strange. Yesterday, he was right there. Why was he doing so? Why did those bastards not attack him? Looking me confused he told me that he works as a rape agent! He takes money from rapists, identifies rape targets, provides space for rapists, video records the rape, sells the clip to porn websites worldwide, makes lots of money and finally helps rape victims to recover from the injuries. My head was spinning hearing this. I was all red with anger. I got up and threw a chair at him which hit him on his right leg. He crashed with pain. I felt very bad and rushed to him. I said I am very sorry, I didn’t mean to do this. He told me that he can understand. We both sat uncomfortably followed by a long silence. I had strange mixed feelings for this guy. How can one set up such a business? I mean, is he even human? Amanush started sobbing but gained composure soon. He told me that he has been raped five times before just when he hit puberty. It was a gang of six oldies. He was under depression but recovered with the medical help. During these years he lost his close friends. He generated a long-lasting hatred for the human race. He discovered that the family relations are nonsense and no-one cares for no-one. He saw a business opportunity. He left his home and started this business. I was disgusted and walked out of the house immediately. He tried to hold my hand, but I escaped.

After a month’s gap, the eighteenth incident happened. As it happened, there was no-one to video record it, nor to spit on me and kick me. It was rape-like but pure sex; perhaps both of us have to learn yet, how the real love is made!

by Pankaj Koparde
(Entry for TATA Literature Live Festival)
22 Sept 2016

सोमवार, ८ ऑगस्ट, २०१६

LALIT

Get my first ebook on http://ow.ly/a9a5302LT0m



गुरुवार, १४ जुलै, २०१६

निळं आभाळ

निळं आभाळ
पांढरा ढग.
हिरवं कुरण.
लाल फुल.
मातकट पायवाट,
हिरवे किनारे.
काळा रस्ता,
पिवळी फुले.
तांबडी कौलं,
काळसर धूर.
पाणेरी ओहोळ,
तांबडं वासरू.
गोरं अंग,
गोरा तळहात,
पागोळ्या-पागोळ्या
टपटप हातात.
भिजलेली माती,
भरलेलं आभाळ,
गुलाबी तळवे
पावसाच्या पाण्यात.
पंकज
२७.०७.०७



रविवार, २६ जून, २०१६

नोराह

त्या संध्याकाळी वस्तीगृहातली ती निळी भिंत जांभळसर होऊ घातलेली. सात-साडेसात वाजत असतील. हिवाळा. मनूरच्या पसरलेल्या हातावर कविता मान रेलून पहुडलेली. तिचे केस मोकळे नि त्यांची मनं आतुरलेली. मनूरने कविताचे केस नकळत हुंगले नि तिचा गंध मनात भरून घेतला. त्या खोलीत प्रकाशाने येऊ नये म्हणून मनूरने विशेष काळजी घेतली होती. एक तो लॅपटॉप गात होता नि त्याच्या धूसर प्रकाशात ती खोली उजळून निघालेली. मनूरने नकळत हळूच त्याचे ओठ कविताच्या गालांजवळ नेले. तेव्हा मी नोराहला भेटलो. ती फार उंच नव्हती. फार गोरी नाही, सावळीशी. तिने केस मोकळे सोडले होते. तिच्या डाव्या हातात एक लाकडी बांगडी होती. कपाळावर एक छोटीशी टिकली नि कानांत फुलपाखरं अडकवलेली. ती त्या खोलीच्या दारात चौकटीला टेकून उभी होती. तिचं लक्ष मनूर नि कवितावर नव्हतंच. ती त्या खोलीच्या जांभळसर होत चाललेल्या भिंतीकडे पाहत होती. त्या खोलीत एक हवाहवासा वाटणारा गंध पसरत होता. त्या गंधाने मनाला शहारे सुटत होते. नोराह काही वेळ त्या भिंतीकडे पाहत राहिली. हळूच तिने हाताने खोलीतला तो गंध ढवळला. तो अधीकच गाढ झाला. कविताने डोळे बंद केले नि ओठांना मनूरच्या ओठांजवळ नेले. सगळं आपसूक घडत राहिलं. नोराह मग त्या खोलीत काही वेळ घुटमळत राहिली. तिने पडदा थोडा बाजूला सारून रस्त्यावर खेळणाऱ्या, चिरकणाऱ्या मुलांकडे एकवार पाहिलं. किती तो आवाज. तिनं पडदा नीटनेटका करताच आवाज गायब. तिने वरच्या हळूवार डोलणाऱ्या पंख्याकडे पाहिलं. तिनं दरवाज्याकडे पाहिलं नि मनूर-कविताकडे पाहिलं. तिनं माझ्याकडे पाहिलं. मी गंध पाहत राहिलो नि ती दार ओढून निघून गेली.

नोराहला मी त्या दिवशी पहिल्यांदा पाहिलं. ती पुण्यातच होती फिरत. एकदा टिळक रोडवर दिसली, एकदा कॉलेजमधे आणि कित्येकदा माझ्या चाकणमधल्या घराजवळ. पुण्यात मी ख्रिश्चन मुली जास्त पाहिलेल्याच नव्हत्या, त्यामुळे तिचं ते वागणं-चालणं, तिचा वेश सारंच काही माझ्यासाठी नवं होतं. ती माझ्यापेक्षा वयाने मोठी असणारच, पण त्याहून मला भिती होती ती माझ्याहून बुद़्धीने मोठी असण्याची. बहुधा दहाएक वर्षांचं अंतर असावं. मी कधी तिचा शोध घेतला नाही, पण ती दिसत राहिली सतत इथे-तिथे. बहुधा ती इथली नसावीच. बाहेरून कित्येक लोकं शिकायला पुण्याला येतात, तशीच असावी एखादी. माझ्या घराजवळ कुठलं कॉलेज नाही, त्यामुळे तिचं आसपास असणं थोडं विक्षीप्त वाटायचं मला. ती त्यादिवशी त्या मुलांच्या वस्तीगृहात कशी आणि का आली याचा त्यानंतर कधीच पत्ता लागला नाही. मनूर माझा मित्र, पण त्यानं मला कित्येकदा सांगितलं की त्यादिवशी त्याच्या रूमचा दरवाजा आतून लॉक्ट होता. मलाही आतलं कसं दिसलं याचंच त्याला आश्चर्य वाटत होतं नि दु:खही. स्वत:च्या एवढ्या वैयक्तिक गोष्टींमधे कुणाला कशाला इतरांना involve करायला आवडेल? पण मला माहिती नाही हे कसं घडलं. मी वस्तीगृहाबाहेर उभा होतो नि जे पाहिलं ते मला मनूरच्या रूमच्या खिडकीतून दिसलं होतं. अगदी सगळंच. मनूर-कविता, नोराह, ती जांभळसर भिंत, त्या हव्याहव्याशा वाटणाऱ्या गंधाचे ढग, खिडकीवरचा पडदा, तिची बांगडी-टिकली-केस-डोळे. निळसर डोळे. मनूर म्हटला एकतर तू प्रेमात पडलाहेस किंवा तुला सायकिआट्रिस्टकडे जाण्याची गरज आहे. थोड्या खोलात गेल्यावर कळलं की नोराह नावाची कविताची एक मैत्रिण आहे खरी. ख्रिश्चन, पण टिकली लावते. सावळी, भुऱ्या रंगाच्या डोळ्यांची. शांत-शांत असते. कविताला मला इतर गोष्टी सांगण्याची छाती झाली नाही, नि तो विषय तिथेच संपला. 

हे सगळं एखादं वर्षं चाललं. ती इथे-तिथे दिसत राहिली. एके दिवशी मी मुद्दामूनच तिच्या मागे-मागे रस्ता कापत चाललो. वाटलं हा नक्कीच योगायोग नसावा. काहीतरी असणार. मी जवळपास तिचा दोन-तीन किलोमीटरपर्यंत पाठलाग केला. संध्याकाळ होत चाललेली नि ती न थकता गल्ल्या-गल्ल्यांतून एकटीच भटकत चाललेली. काहीतरी गुणगुणत. तिनं तिच्या पोटऱ्या अर्धवट झाकल्या जातील एवढा लांबसर काळा झगा घातलेला. तिच्या पायांत पैंजण होते. त्या पैजणांवर जेव्हा डोळे खिळले तेव्हा क्षणभरातच ती त्या गल्लीतून गेली की काय असं वाटलं. मी आजूबाजूला पाहिलं, असंख्य लोक. आवाज. कर्णकर्कश. उन्हाळा. तुळशीबागेत एका क्षणात मी हरवून गेलो. नोराह त्या गंधासारखी भासली. जांभळसर आभाळ एक लक्षात राहिलेलं. नोराहमधे असं काही होतं की जे मी कधीही विसरू शकणार नाही. ती त्या गंधासारखी होती. हातात न येणारी, पण सतत भासणारी. तिच्या मागे-मागे फिरण्याचं वय नव्ह्तं माझं. आता कामाचं, जबाबदारीचं नि कर्तव्याचं आयुष्य जगत चाललेलो मी. असं गल्ल्या-गल्ल्यांत भटकणं परवडणारं नव्हतं.  

नोराह प्रकरणाला कित्येक वर्षं झाली. कामानिमित्त मी अंदमानात दाखल झालो. एके दिवशी मायाबंदरच्या मेन रोडवर फिरताना एक व्यक्ती दिसली. पांढरे केस, कपाळावर टिकली. काळा पायघोळ झगा. तिच्या हातात एक बास्केट होती नि ती रस्त्याकडेला बसलेल्या म्हाताऱ्याकडून भाजी विकत घेत होती. ती तिच्या गुडघ्यात वाकून बसली होती. तिचे ते पांढरे केस सोडले तर ती एखाद़्या बारा वर्षांच्या मुलीसारखी दिसली मला. ती नोराह होती की दुसरं कुणी माहिती नाही. पुण्यातून अंदमान? एवढ्या लांब कशी येऊ शकेल ही? एवढ्या वर्षांनी? एकटीच? मला वाटलं की हे बरंच झालं. इथे आपल्याला कुणी ओळखतही नाही. तिला जाऊन सरळ विचारावंच की काय सुरूय हे? मी तिच्या जवळ जाऊन म्हाताऱ्याला विचारलं, “प्याज कैसा दिआ?” तिला एवढ्या जवळून पाहिलं नव्हतं नि एकदा खात्रीपण करून घ्यायची होती की ही तीच आहे ते. तिचे डोळे निळसर होते, भुरे नाहीत. लेन्सेस? असतीलही. मी घसा खाकरला.
“Hey, this may be weird…but I believe that I have seen you sometime back in Pune. I guess some ten odd years back. You are Norah, right?”

ती बहुतेक पहिल्यांदा दचकली, सावरली पण बुचकाळ्यात पडली. तिचे डोळे थोडे बारीक, मग संशयी, मग निवांत झाले. काय माहिती, पण बहुतेक त्यांचे रंगही त्या-त्या वेळी बदलले. तिच्या कानांतली फुलपाखरं पंखांची सावकाश हालचाल करताहेत का काय असा मला भास झाला. मायाबंदर त्सुनामीमधे गडप झालंय…काळोख पसरलाय…पाण्याचा घनगर्द आवाज कानांत साठून राहिलाय…आभाळ निळसर मग जांभळ मग गुलाबीसर होत चाललंय…एक फार ओळखीचं, मन शांत करणारं गाणं फार दूरवरून ऐकू येतंय; त्याच्या जवळ जाऊ वाटतंय…एक नाव चांद्ण्यांच्या लाटांवर स्वार झालीय नि एक चंद्र गालांवर दोन्ही हात ठेवून त्या नावेला पहात बसलाय. एवढ्या जाळ्यात मी एकटाच कोरडा आहे. माझ्या आजूबाजूचं एक मीटरचं वर्तुळ पुर्णपणे कोरडं आहे. मी जमिन पाहतोय नि ती मऊसर आहे. पायांतल्या चपलांचा पत्ता नाही. तिने तिच्या निळसर डोळ्यांनी म्हटलं –
“Yeah. My name is Norah. Nice to meet you mister…”
“Pankaj.”
“Pankaj. हो, मी होते पुण्यात. दहा वर्षांपुर्वी? बहुतेक. कविता सांगायची तुझ्याबद़्दल. तूच ना तो?”
“अं…नाही, बहुतेक तो मनूर असेल.”
“Oh yeah, yeah. मनूर…मनूर. Sorry, I forgot. बहुतेक आपण भेटलेलो नाहीये.”
“हं…नाही भेटलेलोय, पण मी तुला पाहिलंय कित्येकदा.”
“आह…मला तर असं हजारो-लाखो लोकांनी पाहिलं असेल! How does that…”
“त्यादिवशी तू उभी होतीस ना त्या दारात? कविता-मनूर…”
“कोणता दरवाजा?”
“त्यादिवशी ते गाणं ऐकत पडले होते दोघंच. तू त्या खोलीत येऊन खिडकीवरचा पडदा सारलास…नि परत त्यादिवशी मी तुझा पाठलाग करत होतो, तू बराच वेळ चाललीस नि गायब झालीस. तो गंध…तो जांभळा रंग…”
“पंकज तुला काहीतरी गैरसमज झालाय. त्या दोघांच्या मधे मी कशाला जाईन? And I don’t remember any of this…”

तेव्हाही असंच काहीसं झालं. तो गंध, एक गाणं दूरवर चाललेलं नि जांभळसर आभाळ. क्षणात वाटलेलं की मायाबंदरच्या पुढच्या वळणावर स्वारगेट येईल आणि माझ्या राहत्या खोलीच्या भिंतीपलीकडे मनूर-कविता एकत्र बसलेले असतील. डोकं दुखू लागलं तसं मी माझ्या मायाबंदरच्या खोलीवर परतलो. मनूरला फोन लावला. त्याला सांगितलं नोराहबद़्दल. त्यानं सांगितलं की नोराह ही साधी-सुधी मुलगी नाहीये. ती तांत्रिक-विद़्या शिकलीय. तिला लोकांना भुरळ पाडता येते, वेड लावता येतं. काही लोकांनी तर तिच्या मागं लागून आत्महत्यापण केल्यात. तिचं बालपण फार विकृत होतं. तिच्या लहानपणापासूनच तिला या असल्या गोष्टींचा फार नाद. तिच्या घरी वाढवलेल्या गुलाबांवर ती तिचे प्रयोग करायची. त्या असंख्य गुलाबांच्या अगणित आत्मा तिच्या भोवतीच फिरत असतात म्हणे. तिला एक विशिष्ट गंध आहे. तुला जाणवलं का असं काही? मी ‘नाही’ सांगताच तो पुढे सांगू लागला. बरं झालं. ज्यांना त्या गंधाचा लळा लागतो त्यांना ती दिसत राहते. भेटत राहते असं म्हणतात. कविताची रूममेट होती ती! मी ज्यावेळी या गोष्टी ऐकल्या तेव्हा मला फार भिती वाटलेली यार! कविता या सर्वातून सहीसलामत सुटली. अजून एक गोष्ट…तिनं तिच्या कुठल्याशा प्रयोगात बऱ्याचशा शब्दांना, स्वरांना नि वाद़्यांना जीव दिला. ती चालू-बोलू लागली, पण जशी ती जगली तशीच पटापट ती मेली. त्यांचे आत्मे तिच्या भोवतीच असतात म्हणे. जी व्यक्ती तिचा तो गंध जाणते, ज्याला ते एक गाणंसं ऐकू येतं नि ज्याला तिची दृष्टी दिसते, त्या व्यक्तीवर नोराह पुर्णपणे आरूढ झालेली असते. मग तिच्यापासून सुटका नाही. तुला आठवतोय का तो विवेक नि मानस? त्यांना तिनं असंच गिळंकृत केलंय. तू या भानगडींत नको पडूस. हनुमान चालिसा वाच नाहीतर राम-रक्षा. नाहीतर बायबल वाच रे बाबा!

मनूरशी बोलल्यावर मी बराच वेळ बेडवर पडून राहिलो. पंखा हळूवार फिरत राहिला. खोलीबाहेर समुद्राच्या लाटांचा आवाज क्षीण होत गेला नि एकच ओळखीचं गाणं खोलीभर झालं. आभाळ निळसर होत गेलं. गंध गडद होत गेला. नोराहची छाया दाराला टेकून उभी असलेली दिसली. डोळे मिटू लागले. मन शांत होत गेलं. पेशी-पेशींपर्यंत तिचा गंध पसरत गेला. तिने माझ्या गालांवरून हात फिरवला. गालांवर ओठ टेकवले. अचानक भरून आलेल्या थंडीत गालाचा तेवढाच भाग ऊबदार वाटला. तिच्या कानांतली फुलपाखरं खोलीभर उडू लागली. निळसर, पिवळ्या ठिपक्यांची. ती खोलीच्या पडद़्याजवळ गेली. तिने तो बाजूला सारला नि बाहेर पाहिलं. मग तो नीटनेटका करून ती बेडवर माझ्या शेजारी येऊन पडली. वरचा पंखा गडप झालेला. तिथे रात्र नि चांदण्यांत हरवलेली एक नाव दिसत होती.

खाड़्कन आवाज आला नि खिडकी जोरात आपटली. मी दचकून उडी मारली. मनूरने रागाने माझ्याकडे बघत खिडकी बंद केली. त्याला प्रकाश अजिबातच नको होता त्याच्या खोलीत. कविता असताना तर नाहीच नाही. मी पुण्यात होतो, वस्तीगृहाबाहेर. मनूरने पडदा झटक्यात ओढला. काय झालं? नोराह? अंदमान? काळी जादू? मला काहीच कळेनासं झालं. मी पुन्हा वर पाहिलं. मनूरच्या खिडकीतला पडदा कुणीतरी तात्पुरता बाजूला सारला होता नि गंधांचे ढगच्या ढग माझ्या बाजूने येत होते. सुरूवात झाली होती.
                                                                                                                                                                                                                                            पंकज कोपर्डे
२१ मे २०१६
abstract art (sketch) accessed from <https://in.pinterest.com/jlcondel/art-class-abstract-faces/> on 26 June 2016

सोमवार, १३ जून, २०१६

के रात्री मी ‘ळ’ आकाराचं भूत पाहिलं. वाटलं, स्वप्नासारखं स्वप्न असेल. डोळे उघडून उठून बसलो. अंधारल्या त्या खोलीत जिथून चंद्राचा प्रकाश येत होता, तिथे ते ळ तरंगत होतं. मला पहिल्यांदा विश्वास नाही बसला. मी जवळचं पाणी प्यालो नि डोळे ताणून बघू लागलो. ते ळ तरंगतच राहिलं. मी कपाळावरचा घाम पुसला. ठरवलं की आता उठून त्याला हात लावावा. काही भुतं आपल्याला त्रास देत नाहीत, त्यांना फक्त तुमच्याशी बोलायचं असतं. ळला जर मला त्रास द़्यायचा असता तर त्याने तो दिला असता. पण बहुतेक ळ त्यांच्यातलं नव्हतं. मी कसाबसा उठलो. छाती धडधडत होतीच. मी हळूहळू ळकडे जाऊ लागलो. मी जसजसा जवळ जायचो, ळ तसतसं लांब सरकायचं. मी दोन-चार पावलं झपाझप टाकली, आणि ळ अद्रुश्य झालं. मला काहीच समजेनासं झालं. मी माघारी बेडवर येऊन पडलो. छताकडे एकटक बघत. डोळे मिटले नि पुन्हा लगेच उघडले तर ळ पुन्हा छतावर प्रगट. ळच्या मनात नक्कीच काहीतरी सलत होतं, पण काय? या भुताला तर मानवी चेहराच नव्हता. त्याला फक्त एक आकार होता. बहुतेक हे आदिकालीन भूत असावं. ज्यावेळी पृथ्वीवर जीव-सृष्टी अवतरत होती. तसाच कुठलासा सजीव असावा. त्याला मला कळेल असा काही आकार नाही, पण दु:ख तर अपरंपार आहे. मी त्याच्याकडे एकटक पाहत विचार करत राहिलो काही क्षण. मग वाटलं त्याच्याशी बोलावं. मराठीतून की इंग्रजीतून? कळेल आपली भाषा त्याला? मराठी आणि इंग्रजी काय? त्याच्यासाठी साऱ्याच भाषा नव्या असणार! आपली भूतकाळाची झेप ती किती? दोन-पाचशे वर्षांची! या भुताला सारं माहिती असेल का? त्याला प्रश्न विचारता येतील, भूतकाळाबद़्दलचे, उत्क्रांतीवरचे! मी पुन्हा एकदा ळकडे बघितलं.

“हॅलो! नमस्कार!”

ळ काहीच बोललं नाही. त्याचं तरंगण क्षणभर थांबल्यासारखं झालं पण तेवढंच.

“तुम्ही कसे आहात? तुमचा जन्म कधी झाला? माझा एकोणावीसशे सत्त्याएशी साली. तुम्ही फारच म्हातारे असाल ना? तुम्हाला जे हवं ते बोला. मला माहितीय की तुम्हाला काहीतरी सांगायचंय मला.”
ळ पुन्हा अद्रुश्य झालं. मला कळलं नाही, पण वाटलं त्याला आपलं बोलणं थोडंफार तरी कळलंच असेल. नाहीतर ते एवढा वेळ थांबलं नसतं. माझ्या बोलण्यात त्याला काहीतरी तथ्य वाटलं असणार आहे. मग माझं मन शांत झालं आणि कधीच लागली नाही अशी गाढ झोप लागली. मी कधी झोपलो मला कळलं नाही. मला त्या रात्री नंतर काही स्वप्नं पडली नाहीत. असं वाटत होतं की झोपेच्या काळ्या डोहात कुणीतरी मला जोरात खेचून नेलंय.



त्या दिवसानंतर ळच्या अस्तित्वावर कधी विचार आला नाही डोक्यात, मागच्या महिन्यापर्यंत. मागच्या महिन्यात पुन्हा मला ळ दिसलं. पण यावेळी टेबलावर ठेवलेल्या माझ्या चष्म्यात. बहुतेक ळमधे रूप बदलण्याची शक्ती असावी. त्या रात्री मला जे दिसलं ते बहुतेक ळचं खरं रूप असावं. माणसांमधेही असंच असतं ना. ज्यावेळी जन्म होतो, त्यावेळी सारेच नागडे असतात; मग अंगावर हवी तशी, आवडणारी कपडे चढवू लागतात. ळचा बहुतेक त्या रात्री जन्म झाला असावा. म्हणजे ते पहिल्यांदाच कुणासमोर तरी प्रगट झालं असावं. पण भुताला या गोष्टींची लाज का? आहे त्या आकारात रहावं. दुसरा छान आकार मिळत असेल तर का नाही घ्यावा? मी माझ्या चष्म्याकडे एकटक पाहत राहिलो. विचार करू लागलो. ळला आकाराचा लोभ झाला का? म्हणजे ळला जाणवतंय की त्याला कुणीतरी व्हायचंय. ळ बहुतेक कुणी क्लिष्ट सजीव असावा. One of those primitive organisms with a complex physiology. ळने माझ्यासाठी विचारांचं एक नवं दालन उघडं केलं. पण मला हा प्रश्न पडला की मी हा चष्मा डोळ्यांवर चढवू की नको? ळने जर माझ्या डोळ्यांत प्रवेश केला तर?

या प्रसंगानंतर ळ मला सतत दिसू लागलं. सर्वत्र. ळमधे फार लवचिकता होती. ते जवळपास सगळयाच आकारांत समाविष्ट व्हायचं. बायकोबरोबर बाजारात फिरताना समोरून येणाऱ्या स्त्रियांच्या छातीवर दिसायचं, कमोडवर बसलो तर खाली सोडलेल्या बॉक्सरमधे दिसायचं. रात्री बारमधे निऑन साईनच्या लाईटमधे दिसायचं, बीअरमधल्या वर येणाऱ्या बुडबुड्यांमधे दिसायचं. हेडफोनच्या वायरच्या गुंत्यामधे दिसायचं, स्वत:च्या बोटांच्या गुंत्यामधे दिसायचं. दुर्बिणीच्या लेन्सेसमधे दिसायचं, नदीमधल्या छोट्या भोवऱ्यांमधे दिसायचं. स्वत: लिहीलेल्या वाक्यांमधे दिसायचं, कंटाळा आला म्हणून केलेल्या डुडल्समधे दिसायचं. हिनं तेलात टाकलेल्या भज्यांमधे दिसायचं, मी केलेल्या टू-मिनीट़्स नूडल्समधे दिसायचं. महान चित्रकारांच्या Abstract art मधे दिसायचं आणि ज्याचा मला बोध लागत नाही अशा अमर्यादतेत दिसायचं. माझ्या ळ जीवनाचा ळने ळक्षणी येऊन ळ करून टाकला. सतत सगळीकडे ळ. त्या ळमुळे माझ्या अभ्यासिकेत माझ्या वाक्यांना ळचीच लागण झाली. बघावं तिथे ळ. न संपणारं, माझा पिच्छा न सोडणारं ळ. घर सोडून कुठे चार दिवस फिरू म्हटलो तरी जागांच्या नावांत ळ - महाबळेश्वर, कर्नाळा, अर्नाळा, जावळी, राळेगण-सिद़्धी, अंमळनेर! काही वेगळं खाऊ म्हटलं तर तिथेही ळ - केळी, पोळी, जांभूळ, डोकेदुखीची गोळी, मेथीत अळी! कुणाला जाऊन भेटावं म्हटलं तर भेटणारे पण असेच - माळी, कोळी, नरसाळी, फुकट़्यांची टोळी! पक्षीनिरीक्षणाला जावं तर तिथेही बगळे त्यांच्या मानांचे ळ करून उडणारे! कुणाच्या नाठाळ बाळाला खेळवायचंही जीवावर आलं माझ्या. वेळ पाळू की नको कळेनासं झालं. जिथं मी ळ नाही वाचळं तिथेही ळच. ळचं भूत माझ्या मानगुटीवर ठिय्या मांडून बसळं. ळने खरंच त्रास द़्यायळा सुरूवात केळी. ळच्या भानगडीत माझ्या जीभेची दाणादाण उडाळी. मी शक्यतो ळ अक्षर असलेले शब्द वापरणं टाळू ळागळो. इंग्रजीतून बोलू लागलो, पण कॉळेजमधे गणिताच्या तासाला ते infinity चं चिन्ह ब्रम्ह म्हणून उभं राहू लागलं. माझ्या विद़्यार्थ्यांना कळेनासं झाळं की मळा काय होतंय. त्या infinity च्या चिन्हाकडे बघून वाटायचं की एक अमर्याद ळांबी रूंदी उंचीचा मळा आहे आणि त्यात मळा एकट्याळा सोडून ळ दूरदूर चाळळंय. या गोष्टीचा शोध घ्यायचं कामच नव्हतं कारण या अनंताच्या गोष्टी होत्या, ज्या माझ्यासारख्या सामान्य शिक्षकाकडून कशा सोडवळ्या जातीळ. पण ळचं दु:ख बहुतेक तिथेच कुठेतरी अडकळेळं. तीनेक वर्षं या ळने मला सतावळं पण काळ ते रात्री त्याच्या पुर्वीच्याच रूपात दिसळं.

काळ रात्री मळा झोपायळा तीन वाजळे. अंधारात पाहत बसळेळो एकटाच. माडीवर बायकोचं डोकं नि तिच्या केसांचा झाळेळा ळ. त्या सुरेख ळकडे पाहिळं. आजवर या ळंमधे मला सतत त्रास का दिसळा? असा विचार करू ळागळो. या केसांच्या ळमधे त्रास काहीच नव्हता. त्याचा आकारच तसा आहे, त्याळा कोण काय करणार? हे ळ भूत बहुतेक स्वत:च्या आकारावर नाही, तर अस्तित्वावर नाराज असावं. त्याच्या अस्तित्वाचा अंत नाही. काळाप्रमाणे ळ आहे. ळ हा खरा काळ आहे. मी बेडवरून उडी मारून उठलो. उत्तर जवळ होतं. ळ मला त्यारात्री जसं अंधारात दिसळं तसं आज अगदी जवळ दिसळं. माझा समोरच ते तरंगत होतं. मी हात पुढे केळा, पण त्याला स्पर्श करू शकळो नाही. हात त्यातून आरपार गेळा. मी त्याला म्हटळं –

“मळा तुझ्या प्रश्नाचं उत्तर मिळालंय बहुतेक आणि मी त्याचा सर्वतोपरी शोध घेईन.”

ळचं तरंगण क्षणभर थांबळं. ते माझ्या उत्तराची अपेक्षा करत होतं.

“तू काळाचं भूत आहेस ना? तुझ्यातल्या “का” हरवलाय आणि तू त्याला शोधतोहेस. का आहेस तू असा अमर्याद? वेळेसारखा. मला माहिती नाही, पण तुझ्या अस्तित्वाशिवाय आमचं अस्तित्व नाही. त्यामुळे तू या प्रश्नावर अश्रू गाळू नकोस मित्रा. तुझ्या अमर्यादेत कुठेतरी तुळा रेषा आहेत त्यामुळे तू ळ आहेस. नाहीतर ल असतास, दोन उघड्या वर्तुळांचा. पण तू ळ आहेस आणि आमच्या साऱ्या अनुत्तरित प्रश्नांसाठी तू फार चांगलं dumping ground आहेस. तू फार चांगलं काम करतोहेस ळ. आज जगातली किती लोकं तुझ्यावर अवलंबून आहेत. त्यांच्या कितीतरी प्रश्नांसाठी ‘वेळ’ हेच उत्तर आहे!”

ळ तरंगत तरंगत आकाशाकडे निघालं आणि मग अदृश्य झालं. मला फार आनंद झाला. जीभ मोकळी मोकळी झाली. ळ आणि लच्या व्याख्या सांगितल्या की काय मी! मी घरात आलो. बायको ळ आकाराची मांडी घालून माझी वाट पाहत होती. पुढचं भांडण होतंच अट‘ळ’!

पंकज कोपर्डे
११ जून २०१६
  

रविवार, १५ मे, २०१६

मॅडोना

पुन्नामा नि मरदाचलम यांच्याकडे कुत्र्याची दोन पिल्लं आहेत. या चौघांचा परिवार दक्षिण भारतातल्या दक्षिण-मध्य भागात वसलेल्या एका छोट्याशा आलमरमेडू नावाच्या गावात राहतो. हे गाव तमिळनाडू-केरळ यांच्या सीमारेषेवर वसलेलं आहे. त्यामुळे या गावातली लोकं तमिळ नि मल्याळमही बोलतात. गाव अगदी छोटं. कोईंबतूरवरून येणारी नि अनैकट़्टीकडे जाणारी बस या गावात जिथे थांबते, तिथेच गावाचा मध्य आहे. दोन किराण्याची दुकानं, एक चहाचं दुकान, एक घरगुती हॉटेल आणि एक मोबाईल शॉप एवढा गावाचा पसारा. किराण्याच्या दुकानापुढे येणारी बस थांबते नि जाणारी थांबते त्याच्या बरोबर विरुद़्ध दिशेला. या गावात बस-स्टॅण्ड बांधण्याची आवश्यकता मागच्या पंधरा-वीस वर्षांततरी कुणाला वाटली नाहीये. गावाच्या आजूबाजूला छान डोंगररांगा आहेत. छोटी-छोटी शेतं आहेत नि एक वीटभट़्टी आहे. मॅडोनाचा जन्म तिथलाच.

मॅडोनाची आई सरस्वती तिच्या लहानपणापासूनच अंगानं सडपातळ नि उपद़्व्यापी. ती जेव्हा वयात आली तेव्हा ती वयात आलीय याचीही जाण तिला नव्हती. आपल्या जातीबांधवांबरोबर कुठं ससा पकड, कुठे मांजरीला त्रास दे तर कुठे गाईंवर जरब दाखव असलेच उपद्व्याप ती करत राहिली. आतून तिला वाटत होतं की काहीतरी वेगळं होतंय, न समजणाऱ्या कोमल पण सुखद वेदना होताहेत. शंकर नि कुमार सतत आपल्या बाजूला घुटमळताहेत. शंकर अगदीच चिडखोर झालाय नि त्यांच्या मित्रांवर चिडून हल्ले करतोय. शंकर थोडा जाडसर मातकट रंगाचा उमदा जवान कुत्रा होता. त्याच्या साऱ्या जातीबांधवांत तोच एकटा उठून दिसायचा. त्याला माहिती होतं, आता जास्त वेळ उरलेला नाहीये. सरस्वती त्याचीच आहे, पण त्याला याचीही चिंता होती की त्याचे सारेच मित्र त्याच्यावर उलटले तर त्याला पळता भुई थोडी होईल. त्याला वाटत होतं की एखाद्य़ा क्षणी जेव्हा आजूबाजूला कुणी नसेल तेव्हा सरस्वतीला घ्यावं. तो तोच क्षण शोधत होता, पण कुमारही अगदी मनापासून सरस्वतीच्यामागे मागे फिरत होता. त्याच्याही डोक्यात तेच असेल. सरस्वती अल्लड होती. चारचौघांत असताना ती शेपूट घालून लांब-लांब पळत होती नि फक्त शंकर नि कुमार असताना दोघांनाही आपल्या गंधाने वेडं करून मनातल्या मनात हसत होती. तिला बहुतेक त्यात मजा वाटत होती, पण त्याचबरोबर आतून तिलाही आस लागली होती. शंकर तिच्यासाठी योग्य होता, आता पुढचं सारं त्याच्यावर होतं.

हे सगळं झालं ते एका विझत चाललेल्या संध्याकाळी. वीटभट़्टी जवळ. कामगार घराकडे परतलेले. कुत्र्यांची टोळकी आसूसून ओरडत होती. एका वीटभट़्टी आड संधी साधून शंकर सरस्वती या चाटू लागला. पाचेक सेकंदातच ती विरघळली नि तिनं होकार कळवला. शंकर अधाशीपणे तिच्यावर चढला, तेवढ्यात कुमार चारेक कुत्र्यांचं टोळकं घेऊन शंकरवर चालून आला. शंकरची अवस्था नाजूक होती, त्यानं लागलीच समागम सोडून कुत्र्यांवर हल्ला बोलला. सरस्वती शेपूट घालून कोपऱ्यात जाऊन बसली. चारही कुत्रे चारी दिशांना पळाले, शंकर त्यांच्यामागे. कुमारला हीच संधी हवी होती. त्यानं सरस्वतीला डोक्याने रेटून उठवायला सुरूवात केली. सरस्वतीला गप्प बसवेना. शंकरबरोबर जे होत होतं ते तिला प्रचंड हवं-हवंसं वाटत होतं. तिला कुणीतरी हवं होतं. ही तिची पहिलीच वेळ होती. कुमार तिथे होता. पुढे काही दिवसांनी सरस्वतीला चार पिल्लं झाली, त्यातली दोन पहिल्या पावसात मेली. त्यांची शवं वीटभट़्टीमागे पोत्यावर दोनेक दिवस पडून होती नि नंतर रानडुक्करांनी रानात पळवून नेली. मॅडोना नि मायकेल उरले.

दोघेही बारीक, बुटके, मातकट रंगाचे. दोघांनाही पायांना दोन-दोन नखं जास्त. दोघेही जुळ्यासारखे. मॅडोनाचा जन्म झाला त्यावेळी मी २६ वर्षांचा होतो. पुढे २०१६ मधे मी तिला पाहिलं तेव्हा ती तीन वर्षांची झालेली नि मी २९ चा. या तीन वर्षांत ती माझ्यापेक्षा कित्येक गोष्टी जास्त शिकली. तिचा भाऊ मायकेल मागच्यावर्षी कुठल्याशा आजाराने तडफून-तडफून मेला. बहुधा त्यानं रानातलं कुठलं सडलेलं मांस खाल्लं असणार. त्याचे शेवटचे काही दिवस फार वाईट गेले. बऱ्याचदा असं वाटायचं की त्याला मारून टाकावं. हा निर्णय आम्हा संशोधकांमधे लागलीच झाला नाही. मग जनावरांच्या डॉक्टरला बोलवून योग्य ते करावं लागलं. मायकेलच्या मृत्युनंतर मॅडोना एकटी पडली. तिच्या आईच्या गावापासून ती दोनेक किलोमीटर दूर राहत होती. तिला तिची आई-बाबा, मित्र कुणी नको होते. मायकेल नि ती, दोघेही कळत्या वयाचे झाल्यावर एके दिवशी मरदाचलमच्या गाडीमागे आमच्या संस्थेत दाखल झाले. तेव्हा संस्थेच्या आवारात इतर कुणी कुत्रं नव्हतं. सनी होती, पण ती म्हातारी होऊन दोनेक वर्षाखाली वारली. मायकेल नि मॅडोना दोघेही साऱ्याच संशोधकांचे लाडके झाले. त्यांना खाद़्य अमाप होतं, पण त्यांना बहुतेक ते जायचं नाही. अंगाने दोघेही सडपातळच पण त्यात काही सुधारणा झाली नाही.

मॅडोना एकटी पडल्यावर ती बऱ्याचदा हॉस्टेलजवळ बसून रहायची. अजूनही राहते. तिच्या भावाच्या मृत्युचा फटका तिला सहन झाला नसावा. ती इतर कुत्र्यांसारखी कळपात कधी राहिलीच नाही. ती एकटीच राहिली, तिचा भाऊही तसाच. त्या दोघांचं या बाबतीत मला सतत नवल वाटायचं. बहुधा तिनं स्वत:चं आयुष्य स्वत:च आखलं असावं. मागच्या तीन वर्षांत ती तिचं घर सोडून आली, परिवार सोडून आली, कुत्र्यांच्या सवयी सोडून आली. मला हे शक्य झालं असतं का? मी तिला थोपटतो, तिच्या डोक्याला मालीश करतो, तेवढा वेळ ती बसून राहते नि फटक्यात पळून जाते. तिला प्रेमाची ओढ नसावी किंवा तिला मन रमेल अशी ठिकाणं बनवायला नको असावीत. ती अगदीच संन्याशासारखी. अंगावरली मोह-माया सोडवायला मला किती विचार करावा लागेल बरं? सांगता येत नाही. या विचारांतच आयुष्य संपून जाईल. मॅडोनाने ते लीलया केलंय. तिनं बहुधा जास्त विचार केला नसेल या गोष्टींचा. तिला तिचा भाऊ गेला याचंच दु:ख जास्त खुपत असणार. तिनं तिच्या भावाला स्वत:च्या डोळ्यासमोर मरताना पाहिलं. एखाद़्या व्यक्तीच्या किंवा प्राण्याच्या शेवटच्या आठवणे एवढ्या क्रूर नसाव्यात, पण तिच्याबाबतीत त्या आहेत. ती वयात आलीय तसा एक शंकरसारखा उमदा कुत्रा आता आमच्या संस्थेच्या आवारात दिसतो बऱ्याचदा. सेबॅशचिअन नाव त्याचं. एक टिंगू नावाचा कुत्राही घुटमळतोय, तो कुमारसारखा असावा.

मॅडोना दूरवर पाहत राहते. तिचं नाक सतत ओलं असतं नि ती सतत काहीतरी हुंगत असते. तिच्या आईपेक्षा ती कितीतरी शांत आहे. मायकेलला जाऊन आता वर्ष उलटत आलंय. तिच्या हुंगण्यात तिला मायकेलचा गंध मिळतोय की काय असं मला वाटत राहतं. मी तिला माझ्याच नजरेतून पाहत राहतो. मनुष्याच्या नजरेतून. ती बहुधा मायकेलला विसरून गेली असेल, विसरून गेली असेल तिचं घर, आई-बाबा, वीटभट़्टी. ती बहुधा जनावरांचा वास घेत असेल. तिला जिंकणं अवघडंय. सेबॅशचिअन किंवा टिंगू, दोघांनाही तिचा गंध इथवर खेचत आलाय. मॅडोनाला जिंकायला किती काळ जाईल काय माहिती!
पंकज कोपर्डे
१५ मे २०१६  

शनिवार, ७ मे, २०१६

देवी

चांदण्यात हरवलेलो असताना,
जमिनीवर वाट पाहत थांबलेली ती;
जमिनीकडे जेव्हा नजर फिरली
तेव्हा चांदण्यात सामावलेली ती!
आठवणींत जेव्हा डोकावतो,
तिच्या बांगड्यांचा घुमतो आवाज;
वाटतं ती आहे आसपास नि
मन फिरून रमतं आठवणींच्या आवाजात.
रस्ते तुडवले कित्येक, रानं जगलो कित्येक,
भुताखेतांच्या गराड्यात, सापळ्यात अडकलो कित्येक,
ती एक आठवण, आशा, निर्धार म्हणून पाठीशी सतत,
तरी मी खुळ्यासारखा देवाला मानत आलो कित्येक!
ती असतेच इथे कुठेतरी; अवतीभवती दरवळते.
तिचं असणं इतकं सवयीचं की ती नकळत कळल्यासारखी.
मी जातो जेव्हा दूरवर, भुतांच्या राज्यात, हाकेच्याही पलीकडे,;
ती झटक्यात प्रगटते मनात, देवीसारखी...नाव आहे तिचं आई.

माझ्या म्हणून साऱ्यांच्याच, आईसाठी!
पंकज कोपर्डे

८ मे २०१६