आमच्या घरात एक किंवा दोन पाली राहतात. पाल असं म्हटलं की ती आपसूकच feminine वाटते, पण बहुतेक या दोन पाली couple असाव्यात अशी शंका आहे मला. त्यातली एक जास्त पांढरट तर दुसरी भुरी-काळ्या रंगाची आहे. त्यांचा आकार मागच्या एका वर्षात बराच वाढलाय. पांढरीची शेपूटही तुटली होती मध्यंतरी आणि तिथे काही दिवसांनी एक गुलाबीसर कोंब आला आणि मग एक संपूर्ण शेपूट. या दोघीही आमच्या घरात कधी आल्या ते सांगता येत नाही, पण त्यांचं दर्शन होत असतं अधून-मधून. आमचं घर पाचव्या मजल्यावर आहे, आजूबाजूला झाडी आहे. गॅलरीतून सकाळी दोनशे मीटर दूरची नदी दिसते आणि पोपटांच्या आवाजानी किंवा दयाळाच्या शीळेने जाग येते. याचा पालींशी काय संबंध? लागेलच आपसूक.
आम्ही दोघेही नवरा-बायको पालीला घाबरतो. स्वत:च्या घरातूनच
माझी human-wildlife conflict ची शिकवणी सुरू होते. माझी बायको तशी धीट, पण पालीपुढे
तिचेही काही चालत नाही. पहाटेच्या वेळेस किंवा रात्री उशीरा, पाणी पिण्यासाठी म्हणून
स्वयंपाकघरात यावं आणि या दोन पाली कुठेतरी तडमडणार आणि आम्हाला heart attack येता-येता राहणार. ती पांढरी तर जमिनीवरच असते कुठेतरी
– टाईल्सच्या रंगाना मिळता-जुळता रंग आहे तिचा आणि काळी ओट्यावर पडीक असते. त्या दोघींना
त्यांच्या च्छदमावरणासाठीचा background चांगला शोधलाय. पण आम्हा दोघांनाही हे माहिती
असल्यामुळे आम्ही आधीच सावध होऊन फिरतो असतो आमच्या घरात रात्री-अपरात्री. त्यांचं
येण-जाणं आता मला चांगलंच कळलंय, बहुतेक त्यांनापण असंच वाटत असेल. आई म्हणते, एखादी
असावी पाल घरात, लक्ष्मी असते ती. पण मला तरी या वाक्यातलं लॉजिक अजून कळलेलं नाही.
लक्ष्मी नसेल, दुर्गा म्हणायचं असेल तिला – आमच्यासारख्या असूरांचा नाश करायला आल्यासारखी
heart attack देऊन!
मला आता कळू लागलंय की या पालींच्या आयुष्यात वेळापत्रकाचं
फार महत्त्व आहे. त्यांचं चालणं, माशा मारणं, कारण नसताना जमिनीवर चप्पकन पडणं, पाय
फाकवून पळणं या गोष्टी त्यांच्यासाठी अतिमहत्त्वाच्या आहेत. ती त्यांची कोवळी किळसवाणी
कातडी, न बोलता नुसतंच डोळे फाडून एकटक बघणं आणि आपल्याच अंगावर येतेय की काय, अशा
रोखात पळणं या गोष्टी मात्र भयावह आहेत. या आमच्या काळ्या-पांढऱ्या पाली काही दिवस
दिसल्या नाहीत तर मनात शंकेची पाल चुकचुकते. त्यांची ती विशिष्ट छोट्या शंकरपाळीसारखी
काळी शी आणि तिच्यापुढे नजर लागू नये म्हणून लावलेली पांढरी बिंदी दिसली तरी जरा जीवात
जीव येतो.
काहीतरी गडबड आहे असं वाटतं. आपला आता यांच्याशी कुठल्यातरी
विचित्र अवस्थेत encounter होणार आहे असं जाणवतं. आणि हे असंच घडत. कोण्या एके दिवशी
या दोघींपैकी एक अशीच कोंडीत पकडते आम्हा दोघांना आणि आमच्या दोघांचा थयथयाट होतो!
बऱ्याचदा काही दिवस घर बंद असलं आणि जेव्हा येऊन आम्ही पहिल्यांदाच
आत पाऊल ठेवतो, त्यावेळी प्रत्येक पाऊल अतिशय सावधानतेने ठेवावं लागतं. नाहीतर पाय
वाजवायचे, आवाज करायचा, हालचाल करायची आणि घरातल्या दुर्गांना सांगायचं की आलोय आम्ही,
तुम्ही जा तुमच्या बिळांत किंवा बिळात, तुमचं काय relationship status आहे त्याप्रमाणे.
पण अशा बिकट प्रसंगी मी generally हिलाच पुढं करतो.
मग एवढा जीव घाबरा होतो तर मग मारूनच टाकायचं ना त्यांना! तसं
नाही ना होत. कोण मारणार त्यांना? तेवढं तरी धैर्य हवं ना! एक-दोनदा त्यांना घराबाहेर
काढायचा प्रयत्न आम्ही करतो. आणि त्या घराबाहेर गेल्यावर एकदम विजयी मुद्रेने सोफ्यावर
बसतो, पुढच्याच दिवशी त्यांची शी कुठल्यातरी unexpected ठिकाणी दिसते आणि लक्षात येतं
की ही दुर्गा काय अशी तशी हे घर सोडणार नाही! एकदा शक्कल लढवून पेस्ट कंट्रोलवाल्याशी
संगनमत करून त्यांच्या मारण्याची सोय केली. त्या युद्धात कित्येक झुरळं धारातिर्थी
पडली पण पालींची शवं काही दिसली नाहीत. पुढच्या तीनेक महिन्यांत पालीच काय कुणीच घरात
फिरकलं नाही आणि वाटलं की जिंकलं आपण आपलं घर भाड्याचं. पेस्ट कंट्रोलवाल्याने सहा
माहिन्याची गॅरंटी दिलेली पण चौथ्या महिन्यातच पाली आमच्या घरात हजर. त्याच त्या दोघी
– काळी, पांढरी. त्यापुढे मग तो अट्टाहास सोडला आणि म्हटलं जाऊ दे, कधीतरी थोडाफार
आलेला stress चांगला असतो शरीराला. तामीळमधे दुधाला ‘पाल’ म्हणतात आणि दुधाच्या चहाला
‘पाल चाया’! मुद्दाम सांगितलं. करा imagine!
हे सगळं लिहायला तसं मला कारण लागत नाही, पण मघाशी फरशीवरून
घसरून पडलो मी. वाटलं पाणी आहे, कळलं समोर पांढरीची वळवळणारी शेपूट आहे! मग काय किंळसकाळी!
Heart attack नाही आला पण heart beats वाढल्या. सोफ्यावर येऊन बसलो आणि विचार करू लागलो,
का या दोघी अशा? आमचं घर पाचव्या मजल्यावर, झाडांचे शेंडे गॅलरीला बिलगून, शेजारी नदी,
किड्यांची भरमसाठ प्रजा. त्यांना खायला या पाली इथे सदानकदा. जरा बारकाईनं विचार केला
तर कळेल की ज्या घरात किडे येतात, त्या घराचा परिसर जैवविविधतेने संपन्न आणि त्याचचं
द्योतक म्हणजे ही घराची लक्ष्मी! घरात ही अशी लक्ष्मी नांदत असताना माणसं सोडून गेली
तरी त्यांची घरं ही कधीच पोरकी होत नाहीत.
पंकज कोपर्डे
२१ एप्रिल २०२१
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा